بردسکن شهر من

گزارش - فرهنگی کد مطلب: 21563

تاریخ: چهارشنبه 21/04/1385  ساعت: 11:48

[نسخه چاپی]  |  [RSS]  |  [عناوین مطالب]  |  [بازگشت به صفحه قبل]

گزارش ایران شناسی 111 / برج علی آباد کاشمر تهران – خبرگزاری حیات بی شک شناخت سرزمینی که در آن زندگی می کنیم یکی از مهمترین ارکان شناخت هویت ملی و مذهبی ماست . در همین راستا خبرگزاری حیات اقدام به معرفی شهر به شهر استان های کشور عزیزمان ایران و بناهای تاریخی موجود در آن می نماید . امید است که مقبول طبع واقع شود . این برج در 12 کیلومتری شرق شهرستان بردسکن به سمت کاشمر و در فاصله 260 کیلومتری جنوب مشهد در روستای علی آباد قرار دارد . بنا از بیرون در پایه بنا و تا بالای سر در ورودی به صورت دوازده ضلعی ساخته شده و از آن بالـا تـر حالت مـــدور  به   خود می گیرد و  از داخل دارای پلان هشت ضلعی می باشد . تزئینات بیرونی برج از  آجرو کاشی می باشد . در نمای خارجی بنا  ،48  نیم ستون های آجری با تزئینات آجری با طرح های لوزی به صورت گره های آجری می باشد. در فواصل بین این نیم ستون ها تزئینات کاشی کاری به رنگ های فیروزه ای و لاجوردی اجرا شده است . در قسمت پایه بنا تزئینات به صورت کاشی کاری به رنگ های فیروزه ای و لاجوردی و آجر کاری با نقوش هندسی به چشم می خورد . ورودی بنا در سمت جنوب بوده و به صورت طاق نمایی در داخل قاب مستطیل بزرگ آجری تعبیه شده است که درلبه های آن دو نیم ستون از آجر و در داخل آن نیز تز ئینات لوزی آجری کار شده است . گنبد بنا به صورت مخروطی (رک) و از آجر ساخته شده است و دو پوش می باشد که پوسته داخلی گنبدی به شکل عرقچین است این دو گنبد از بخش میانی به هم متصل بوده و در مرکز این پوشش ها دو روزنه تعبیه شده است که به منظور روشنایی و تخلیه هوا می باشد. تزئینات طبقه دوم در حد فاصل بدنه بنا و گنبد ، تزئینات آجری به حالت نیم مقرنس و با گره های آجری کار شده است و در این نوار تزئینی  دو عدد زائده به شکل شبدر سه پر ( خاجی شکل )وجود دارد که احتمالاً دور تا دور بنا به این شکل تزئین شده بود اما امروزه از آن اثری نیست . بدنه خارجی گنبد در حال حاضر آجری است ، اما بر اساس شواهد می توان استنباط کرد که در گذشته دارای تزئینات یا پوشش کاما کاشی بوده است .  بنا دارای سه نورگیر بزرگ می باشد و در سمت چپ ورودی راه پله ای به صورت مارپیچ به طبقات فوقانی می رود که در طول راه پله منافذ نورگیر کوچکی تعبیه شده است . در زیر گنبد در پوسته دوم ، تزئینات گچبری مشهود است که البته مقداری از آن ها مربوط به اصل بنا است و قسمت عمده این تزئینات جدیداً مرمت شده است . بنا سه طبقه می باشد و تزئینات عمده داخل بنا به صورت مقرنس کاری است که در هر ضلع تکرار شده است . بر دیواره های داخلی بنا پوششی از گچ کشیده شده است .  طبقه دوم بنا به صورت غلام گردش و راهرو های طاق دار باریک بنا را دور می زند و به صحن داخلی بنا مشرف است  در طبقه سوم در دو طرف دیواره وجود دارد و هشت نورگیر قرینه در طرفین راهرو تعبیه شده است. به وسیله راه پله از طبقه سوم می توان به فضای میان دو پوسته گنبد وارد شد.  فاصله بین دو پوسته در حدود پنج متر می باشد. پوسته خارجی دارای ترک های زیادی است که از داخل ، شاهد گذاری شده و خوشبختانه این ترک ها فعال نمی باشند. بنای فوق به نسبت وضعیت خوبی دارد و در آن عملیات مرمتی صورت می گیرد اما متاسفانه باید گفت که این عملیات به صورت علمی نبوده و چند استاد کار بنا بدون سرپرست و مرمتگر به صورت سرخود مشغول مرمت بنا و تزئینات وابسته به آن می باشند که  برای این کار هیچ نقشه و برنامه از پیش تعیین شده ای ندارند . وقتی از آن ها پرسیدم چگونه این کار را انجام می دهند پاسخ دادند هر جا که حالت قرینه داشت مانند قرینه آن عمل می کنیم و در جاهایی که قرینه وجود نداشته باشد به دلخواه مرمت می کنیم.   در صفحه 199 کتاب تاریخ بردسکن در مورد این بنا چنین نوشته شده است : « برج کاشمر بر روی قلعه ای به نام کوشک ساخته شده است و قدمت این منطقه به عصر کیانیان و اشکانیان می رسد . اعتقاد بر این است که این برج یک مقبره بوده است . به همین دلیل به مقبره کاشمر نیز معروف شده است . این که ( این محل )  مقبره چه شخصیتی است ، به خوبی مشخص نیست .... این برج 18 متر ارتفاع دارد و محیط خارجی آن 42 متر و محیط داخلی آن 21 متر می باشد . نمای خارجی بنا دارای پوشش مخروطی شکل است و از آجر ساخته شده است ..... ارتفاع تیزه اصلی گنبد تا کف 31 متر است . معماری آن به شیوه برج رادکان است و این برج به آتشکده زرتشت نیز معروف است .  از برج کاشمر کتیبه ای در دست نیست اما در وردی بنا دارای کتیبه ای بوده که فعلاً اثری از آن نیست . این برج به شیوه معماری  اواخر  قرن هفتم هجری ساخته شده است ... این بنا قبلاً بارها تعمیر شده ولی در ترمیم آن از مصالح امروزی مثل سیمان استفاده شده است . فرح دیبا همسر محمدرضا شاه که به آثار ملی اهمیت زیادی می داد ، در سفری که به این منطقه داشته است دیداری نیز از روستای کشمیر و این برج به عمل آورده است . به دستور وی خانه های اطراف این برج را خریداری کردند و مقرر شده بود که تمامی این خانه ها خراب شده و اطراف برج پاکسازی شود ولی از آن پس دیگر اقدامی در این خصوص صورت نگرفته است . فقط یک محوطه نه چندان مناسب بدان افزوده شده است . عدم توجه و حمایت از بنا باعث  شده است که کاشی کاری های اطراف بنا که تا چند سال پیش سالم بود، از بین برود . محققین با مطالعاتی که روی این بنا انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که لحظه سال تحویل در روز اول بهار را از روی این برج در محل یکی از طاقچه های آن با استفاده از نور خورشید تعیین می کرده اند . » دونالد ویلبر در صفحه 131 معماری ایران در عصر ایلخانی ، در مورد این بنا چنین می نویسد : « .... علائمی حاکی از آن که ساختمان با عجله و بدون دقت کافی ساخته شده و عوامل قرینه از حیث جزئیات در آن پیچیده تر و کامل تر است و مقیاس کوچک در تزئینات می رساند که این بنا از برج رادکان از لحاظ تاریخ ، جدید تر است . جزئیات تزئین گچکاری شبیه کار ساختمان های دیگر سال 1300 میلادی است . محل : 50 کیلومتری مغرب تربت حیدریه در شهری که در حدود 160 کیلومتری جنوب مشهد سر راه مشهد به زاهدان واقع است . وضع : نسبتاً خوب است . سوراخ های بزرگ در کالبد ساختمان وجود دارد . نوع نقشه : مقبره برجی گنبد دار مدور روی پایه دوازده ضلعی . لبه هایی که یک در میان ستون نیمه گرد در سمت خارج دارد و از داخل هشت گوش است . نمای خارجی : پی از سنگ نتراشیده. پایه دوازده ضلعی بلند آجری، دیوارهای فوقانی از آجر ، لبه و ستون نیمه مدور یک در میان از پایه تا آغاز قرنیز ممتد است و در انتهای فوقانی به طاق های سه برگ گچی متصل است. سر در با مدخل طاقدار در داخل نغول طاقدار و همگی در داخل نغول مستطیلی شکل محصور هستند . بالای سردر و زیر سقف فرورفتگی افقی دور تا دور ساختمان ( قبلاً با کتیبه سفال لعابدار پر بوده است ) وجود دارد . قرنیز دارای مقرنس کاری . سقف مخروطی آجری . نمای داخلی : هشت جرز دیوارهای داخلی را به هشت  فرو رفتگی گود دو طبقه تقسیم می کند و هر فرو رفتگی به وسیله یک پیوند به فرو رفتگی دیگر متصل است .                                                                          پلکان مارپیچ داخل دیوار در یک جرز از طبقه اول به طبقه دوم . قرنیز محدب . سگدست مقرنس کاری منطقه میانی دیوار و طاق را به دایره تبدیل می کند. پایه هشت گوش گنبد در هر طرف دارای دهنه کوچک مستطیلی است . گنبد از آجر با تزئینات گچکاری . خصوصیات ساختمانی : آجر خارجی پوشش هسته داخلی است که بند کشی نشده.طرح آجری پوشش با عرض مختلف بندهای افقی و عمودی حاصل نشده ، بلکه با حذف بعضی از آجرها پدید آمده است. نوع نقشه مخصوص شمال و شمال شرقی ایران است. تزئینات : آجر ؛ متعارفی ، لبه بریده ، آجرچینی ؛ معمولی ، پر نقش سفال ؛ نیلی و آبی لعابدار که در شکاف آجر چینی قرار داده شده است . گچ کاری ؛ طوماری و کتیبه ای ( در گوشه های سردر ورودی ) ترنجی برجسته با طرح های متقاطع و مشبک ( در گوشه های طبقه دوم طاق های داخلی ) طرح نخلچه ( بالای طاق های داخلی ) ، طرح گنبد داخلی ، طاق های سه برگه ( که لبه و ستون های خارجی را به هم متصل می کند ) نوع نقشه ، خصوصیات مقطع بنا و تزئینات آجری ، شبیه برج مقبره رادکان می باشد ودر کل در ساخت این برج از برج رادکان اقتباس شده است البته ویلبر اعتقاد دارد :  مقیاس کوچک در تزئینات می رساند که این بنا از برج رادکان از لحاظ تاریخ ، جدید تر است و جزئیات تزئین گچکاری شبیه کار ساختمان های دیگر سال 1300 میلادی است . کاشی های لعابدار و نوع رنگ لعاب های به کار رفته در تزئینات این برج شبیه به موارد مشابه در سلطانیه می باشد البته در سلطانیه با توجه به اهمیت گنبد سلطانیه و پایتخت بودن ان ف کاشی ها از ظرافت و دقت بیشتری برخوردارند . ثقق